Manzum Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân Şerhi Hediyyetü'l-İhvân1. Cilt (İnceleme-Metin)
Elinizdeki bu eser, 1652-53 yılında Ebu’l-Fazl Muhammed b. Ahmed er-Rûmî Bosnavî tarafından kaleme alınmış 460 beyit hacmindeki Sübha-i Sıbyân isimli manzum sözlüğe, Mehmed Necîb'in “Hediyyetü’l-İhvân fî Şerhi Sübhati’s-Sıbyân” adını verdiği hacimli şerhidir.
60’tan fazla yazma nüshası bulunan Sübha-i Sıbyân, Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 4026 numaralı nüshaya göre 48 bahire ayrılmıştır. Eserin sözlük kısmı 420 beyit civarında olmalıdır, bahir başlıkları çoğu sözlükte olduğu gibi Arapça'dır. Sözlük kısmında 2100 civarında Arapça, 250 civarında Farsça ve bunlara karşılık gelmek üzere de 1150 kadar da Türkçe kelimenin bulunduğunu söyleyebiliriz. Verilen Arapça kelimelerin önemli bir kısmının Kur’ân-ı Kerîm’de geçen isim, sıfat ve bir kısım fiil çekimlerinden oluştuğunu söylemek mümkündür.
Günümüze kadar Sübha-i Sıbyân için yazılmış dört şerh tespit edilebilmiştir. Bunlar Mehmed Necîb tarafından yazılan Hediyyetü’l-İhvân fî Şerhi Sübhati’s-Sıbyân; Seyyid Efendi tarafından yazılan Seheletü’l-Beyân Şerhü Sübhati’s-Sıbyân; Râsim Fodlâcî-zâde Ahmed tarafından yazılan Şerh-i Sübha-i Sıbyân ve Hâcî İsmâ'îl Zühdî b. 'Ömer tarafından yazılan Şerh-i Sübha-i Sıbyân’dır.
Hediyyetü’l-İhvân şârihi Mehmed Necîb Efendi hakkında şimdilik elimizde bilgi bulunmamaktadır. Şârihin ismi, şerhin sebeb-i telif kısmında geçmektedir. Eser, 1840-1903 yılları arasında 6 kez basılmıştır. Geleneksel şerhlerde şârih önce metni verir, ardından metinle ilgili gramer bilgilerini sıralar, bu konu ile alâkalı söyleyebileceği başka türlü ne var ise onları ekler. Bir kısım şerhler neredeyse tercüme veya aktarma gibi karşımıza çıkarken, bir kısmında da okuyucuyu fazlasıyla doyuracak mâlûmatla karşılaşırız. Şârih Mehmed Necîb Efendi de doyurucu bir şerh ile karşımıza çıkmaktadır.
Bu çalışmada, ana hatlarıyla önce manzum sözlükler, daha sonra bunların şerhleri hakkında bilgiler özetlenmiş, ardından Hediyyetü'l-İhvân'ın transkripsiyonlu metni verilmiş, son olarak, araştırmacı ve okuyucuların istifâde edebilmesi için etraflı, kapsamlı bir dizin hazırlanmıştır.
Elinizdeki bu eser, 1652-53 yılında Ebu’l-Fazl Muhammed b. Ahmed er-Rûmî Bosnavî tarafından kaleme alınmış 460 beyit hacmindeki Sübha-i Sıbyân isimli manzum sözlüğe, Mehmed Necîb'in “Hediyyetü’l-İhvân fî Şerhi Sübhati’s-Sıbyân” adını verdiği hacimli şerhidir.
60’tan fazla yazma nüshası bulunan Sübha-i Sıbyân, Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi 4026 numaralı nüshaya göre 48 bahire ayrılmıştır. Eserin sözlük kısmı 420 beyit civarında olmalıdır, bahir başlıkları çoğu sözlükte olduğu gibi Arapça'dır. Sözlük kısmında 2100 civarında Arapça, 250 civarında Farsça ve bunlara karşılık gelmek üzere de 1150 kadar da Türkçe kelimenin bulunduğunu söyleyebiliriz. Verilen Arapça kelimelerin önemli bir kısmının Kur’ân-ı Kerîm’de geçen isim, sıfat ve bir kısım fiil çekimlerinden oluştuğunu söylemek mümkündür.
Günümüze kadar Sübha-i Sıbyân için yazılmış dört şerh tespit edilebilmiştir. Bunlar Mehmed Necîb tarafından yazılan Hediyyetü’l-İhvân fî Şerhi Sübhati’s-Sıbyân; Seyyid Efendi tarafından yazılan Seheletü’l-Beyân Şerhü Sübhati’s-Sıbyân; Râsim Fodlâcî-zâde Ahmed tarafından yazılan Şerh-i Sübha-i Sıbyân ve Hâcî İsmâ'îl Zühdî b. 'Ömer tarafından yazılan Şerh-i Sübha-i Sıbyân’dır.
Hediyyetü’l-İhvân şârihi Mehmed Necîb Efendi hakkında şimdilik elimizde bilgi bulunmamaktadır. Şârihin ismi, şerhin sebeb-i telif kısmında geçmektedir. Eser, 1840-1903 yılları arasında 6 kez basılmıştır. Geleneksel şerhlerde şârih önce metni verir, ardından metinle ilgili gramer bilgilerini sıralar, bu konu ile alâkalı söyleyebileceği başka türlü ne var ise onları ekler. Bir kısım şerhler neredeyse tercüme veya aktarma gibi karşımıza çıkarken, bir kısmında da okuyucuyu fazlasıyla doyuracak mâlûmatla karşılaşırız. Şârih Mehmed Necîb Efendi de doyurucu bir şerh ile karşımıza çıkmaktadır.
Bu çalışmada, ana hatlarıyla önce manzum sözlükler, daha sonra bunların şerhleri hakkında bilgiler özetlenmiş, ardından Hediyyetü'l-İhvân'ın transkripsiyonlu metni verilmiş, son olarak, araştırmacı ve okuyucuların istifâde edebilmesi için etraflı, kapsamlı bir dizin hazırlanmıştır.
